Abstracts
Résumé
En étudiant la mise en oeuvre des politiques d’intégration participatives au sein d’une maison de quartier à Paris et d’une autre à Helsinki, cet article s’interroge sur la manière dont un lien de citoyenneté plus solide est tissé entre les femmes migrantes et la société française et finlandaise. L’observation in situ au coeur des dispositifs participatifs du café des mères à Helsinki et de l’atelier d’écriture à Paris montre que, bien que les politiques d’intégration participatives poursuivent officiellement des objectifs similaires, elles produisent en pratique un attachement civique de nature différente cantonné aux cadres normatifs du maternalisme et de la citoyenneté communautaire dans le premier cas, et à du féminisme et de la citoyenneté politique dans le second. Confrontée à l’insuffisance du cadre interprétatif des « modèles d’intégration » nationaux, cette recherche examine la variation des trois techniques du « travail d’attachement » que déploient les agents de terrain à la lumière d’éléments explicatifs locaux, comme la trajectoire des institutions et l’organisation des dispositifs comparés. Elle identifie comme apport principal de l’ethnographie aux comparaisons internationales la possibilité de développer des analyses multiniveaux et des comparaisons partielles, mais réalistes.
Mots-clés :
- comparaison internationale,
- ethnographie,
- Finlande,
- France,
- genre,
- politiques d’intégration des immigrés
Abstract
Analyzing the local-level implementation of participatory integration policies, this article asks how a stronger tie is woven between migrant women and French and Finnish societies. Careful observation of a mothers’ café in Helsinki and a creative writing workshop in Paris, two distinct tools of participative integration policies, allows for discovering significant differences in the tie that is effectively produced between migrant women and their host society despite the policies’ identical agendas. Unconvinced by the interpretative framework of ‘national models of integration’, this research examines variation in the techniques of ‘attachment work’ in the light of local-level explananda, namely the history of the institutions and the organization of the policy tools that are being compared. It advocates for the ethnographic method’s unique contribution to international comparison, i.e. the possibility to develop multi-level analyses and partial but realist comparisons.
Keywords:
- comparative method,
- ethnography,
- Finland,
- France,
- gender,
- immigrant integration policies
Appendices
Bibliographie
- Anttonen, Anneli. 1998. « Vocabularies of citizenship and gender: Finland », Critical Social Policy, 18, 56 : 355-373.
- Astier, Isabelle. 1995. « Du récit privé au récit civil : la construction d’une nouvelle dignité ? », Lien social et Politiques, 34, 121. https://id.erudit.org/iderudit/005046ar.
- Bacqué, Marie-Hélène et Carole Biewener. 2015. L’empowerment, une pratique émancipatrice ? Paris, La Découverte.
- Beaud, Stéphane et Florence Weber. 2015. Guide de l’enquête de terrain : Produire et analyser des données ethnographiques. Paris : La Découverte.
- Bertossi, Christophe et Jan Willem Duyvendak. 2012. « National models of immigrant integration: The costs for comparative research », Comparative European Politics, 10, 3 : 237-247. https://doi.org/10.1057/cep.2012.10.
- Blokland, Talja. 2017. Community as urban practice. Malden, Polity Press.
- Boltanski, Luc. 2006. « Les changements actuels du capitalisme et la culture du projet », Cosmopolitiques, 12 : 17-41.
- Brubaker, Rogers. 1992. Citizenship and nationhood in France and Germany. Cambridge, Harvard University Press.
- Bruun, Maja Hojer, Gry Skraedderdal Jakobsen et Stine Krøijer. 2011. « Introduction: The Concern for Sociality – Practicing Equality and Hierarchy in Denmark », Social Analysis, 55, 2 : 1-19. https://doi.org/10.3167/sa.2011.550201.
- Cossart, Paula et Julien Talpin. 2012. « Les Maisons du Peuple comme espaces de politisation : Étude de la coopérative ouvrière la paix à Roubaix (1885-1914) », Revue française de science politique, 62, 4 : 583-610. https://doi.org/10.3917/rfsp.624.0583.
- De Wilde, Mandy et Jan Willem Duyvendak. 2016. « Engineering community spirit: The pre-figurative politics of affective citizenship in Dutch local governance », Citizenship Studies, 20, 8 : 973-993. https://doi.org/10.1080/13621025.2016.1229194.
- Desmond, Matthew. 2012. « Disposable Ties and the Urban Poor », American Journal of Sociology, 117, 5 : 1295-1335. https://doi.org/10.1086/663574.
- Duyvendak, Jan Willem et Christophe Bertossi. 2009. « Modèles d’intégration et intégration des modèles », Migrations Société, 21, 122 : 26-34.
- Elias, Norbert. 1977. La civilisation des moeurs. Paris, Calmann-Lévy.
- Eliasoph, Nina et Paul Lichterman. 2003. « Culture in Interaction », American Journal of Sociology, 108, 4 : 735-794.
- Fassin, Didier. 2006. « Souffrir par le social, gouverner par l’écoute : une configuration sémantique de l’action publique », Politix, 73, 1 : 137-157. https://doi.org/10.3917/pox.073.0137.
- Faure, Sylvia et Daniel Thin. 2007. « Femmes des quartiers populaires, associations et politiques publiques », Politix, 78, 2 : 87-106. https://doi.org/10.3917/pox.078.0087.
- Favell, Adrian. 2001. « Integration Policy and Integration Research in Europe: A Critique and a Review », dans Thomas Alexander Aleinikoff et Douglas B. Klusmeyer (dir.). Citizenship Today: Global Perspectives and Practices. Wachinton D.C, Canergie Endowment for International Peace.
- Favell, Adrian. 1998. Philosophies of integration: Immigration and the idea of citizenship in France and Britain. New York, St. Martin’s Press in association with Centre for Research in Ethnic Relations, University of Warwick.
- Fischer, Nicolas et Camille Hamidi. 2016. Les politiques migratoires. Paris, La Découverte.
- Frigoli, Gilles et Marion Manier. 2013. « Les "femmes de l’immigration" et le récit républicain », Lien social et Politiques, 69 : 107-124.
- Guénif Souilamas, Nacira et Éric Macé. 2004. Les féministes et le garçon arabe. La Tour-d’Aigues, Éditions de l’Aube.
- Guénif-Souilamas, Nacira. 2005. « En un combat douteux : Concurrence pour la conformation sexuée des Français d’ascendance migrante et coloniale », Revue européenne des migrations internationales, 21, 2 : 91-109. https://doi.org/10.4000/remi.2493.
- Haapajärvi, Linda. 2018. Le passage à la citoyenneté. Analyse comparée des politiques d’intégration des femmes migrantes en France et en Finlande. Thèse de doctorat non publiée, Paris, École des Hautes Études en Sciences Sociales.
- Hachimi Alaoui, Myriam. 2012. « L’intégration sous condition : Valeurs non négociables et égalité des sexes », Canadian Journal of Women and the Law, 24, 1 : 114-134. https://doi.org/10.3138/cjwl.24.1.114.
- Hamidi, Camille. 2010. « Rapports sociaux de domination en contexte associatif : Les associations locales de jeunes femmes maghrébines », dans Françoise Lorcerie (dir.). Pratiquer les frontières : Jeunes migrants et descendants de migrants dans l’espace franco-maghrébin. Paris, CNRS éditions : 247-262.
- Illouz, Eva. 2006. Les sentiments du capitalisme. Paris, Seuil.
- Intke-Hernández, Minna et Gunilla Holm. 2015. « Migrant Stay-At-Home Mothers Learning to Eat and Live the Finnish Way », Nordic Journal of Migration Research, 5, 2 : 75-82. https://doi.org/10.1515/njmr-2015-0012.
- Keskinen, Suvi. 2016. « From welfare nationalism to welfare chauvinism: Economic rhetoric, the welfare state and changing asylum policies in Finland », Critical Social Policy, 36, 3 : 352-370.
- Keskinen, Suvi. 2009. « "Honour-related Violence" and Nordic Nation-building », dans Complying with Colonialism. Gender, Race and Ethnicity in the Nordic Region. Farnham, Ashgate.
- Lipsky, Michael. 2010. Street-level bureaucracy: Dilemmas of the individual in public services. New York, Russell Sage Foundation.
- Manier, Marion. 2013. « Les missions de "proximité" en question : Places et postures des intervenantes sociales minoritaires », Nouvelles Questions Féministes, 32, 2 : 14-27. https://doi.org/10.3917/nqf.322.0014.
- Martikainen, Tuomas et Marja Tiilikainen. 2007. Maahanmuuttajanaiset: Kotoutuminen, perhe ja työ. Helsinki, Väestöliitto.
- Meriluoto, Taina. 2018. « Turning experience into expertise: Technologies of the self in Finnish participatory social policy », Critical Policy Studies, 12 : 294-313. https://jyx.jyu.fi/handle/123456789/57244.
- Morgan, Kimberly J. 2017. « Gender, right-wing populism, and immigrant integration policies in France, 1989-2012 », West European Politics, 40, 4 : 887-906. https://doi.org/10.1080/01402382.2017.1287446.
- Nätkin, Ritva. 1997. Kamppailu suomalaisesta äitiydestä : Maternalismi, väestöpolitiikka ja naisten kertomukset. Helsinki, Gaudeamus.
- Nordberg, Camilla. 2015. « Invisibilised Visions », Nordic Journal of Migration Research, 5, 2 : 67-74. https://doi.org/10.1515/njmr-2015-0011.
- Nordberg, Camilla et Sirpa Wrede. 2015. « Introduction: Street-Level Engagements », Nordic Journal of Migration Research, 5, 2 : 54-57. https://doi.org/10.1515/njmr-2015-0008.
- Palomares, Élise. 2008. « Contester le racisme en mode mineur. Engagements associatifs de femmes originaires du Mali », Sociétés contemporaines, 70, 2 : 45-69.
- Paperman, Patricia et Sandra Laugier (dir.). 2011. Le souci des autres : éthique et politique du care (nouvelle édition). Paris, Éditions de l’École des Hautes Études en Sciences Sociales.
- Paugam, Serge. 2017. « S’attacher à la société Durkheim et la théorie des liens sociaux », Revue internationale de philosophie, 280, 2 : 89-115.
- Pélabay, Janie. 2011. « Former le "bon citoyen" libéral », Raisons politiques, 44, 4 : 117-138. https://doi.org/10.3917/rai.044.0117.
- Roivainen, Irene. 2008. Yhteisöt ja sosiaalityö : Kansalaisen vai asiakkaan asialla? Helsinki, PS-kustannus.
- Roivainen, Irene. 2004. Yhteisöt ja yhteisösosiaalityön lähtökohdat. Tampere, Tampere University Press.
- Talpin, Julien. 2010. « Ces moments qui façonnent les hommes : éléments pour une approche pragmatiste de la compétence civique », Revue française de science politique, 60, 1 : 91-115. https://doi.org/10.3917/rfsp.601.0091.
- Tissot, Sylvie. 2007. L’état et les quartiers : Genèse d’une catégorie de l’action publique. Paris, Seuil.
- Tuori, Salla. 2009. The politics of multicultural encounters: Feminist postcolonial perspectives. Åbo, Åbo Akademi University Press.
- Vuori, Jaana. 2012. « Arjen kansalaisuus, sukupuoli ja kotouttamistyö», dans Monikulttuurisuuden sukupuoli : Kansalaisuus ja erot hyvinvointiyhteiskunnassa. Tampere, Tampere University Press.